Uçak yolculukları, gökyüzünde süzülen devasa metal kuşların, bulutların arasında dans ederken dünyanın bir ucundan diğerine taşıdığı yolcuları ile harikulade deneyim sunar. Fakat bu büyülü seyahatin “türbülans” adı verilen heyecan verici başka bir yönü de vardır. Pek çok yolcu için türbülans, gökyüzünde yaşanan gizemli bir olay olarak görülse de aslında oldukça basit fiziksel prensiplere dayanır. En basit anlatımıyla atmosferdeki hava akımı değişiklikleri nedeniyle oluşan türbülans, pilotlar için günlük uçuşların ayrılmaz parçasıdır. Siz de “Türbülans nedir?”, “Türbülansa girmek ne demek”, “Şiddetli türbülans nedir?” gibi sorulara yanıtlar arıyorsanız gelin detaylara birlikte göz atalım.
Türbülansın Tanımı ve Oluşum Mekanizması
Türbülans, hava akımındaki düzensiz ve kaotik hareketlerdir. Yere yakın alanlarda da meydana gelen bu düzensiz hareketler sıklıkla uçak yolculuklarında karşılaşıldığında endişe verici olabilir. Atmosferdeki sıcaklık farklılıklarından oluşan “termal türbülans”, coğrafi engeller sebebiyle meydana gelen “mekanik türbülans” ve yüksek irtifadaki jet akımları gibi çeşitli sebeplerle ortaya çıkan “açık hava türbülansı” gibi çeşitleri mevcuttur.
Genellikle yolcuların seyahat esnasında yüksek irtifalarda yaşadıkları türbülans türü açık hava türbülansıdır. Çünkü termal ve mekanik türbülans sıklıkla alçak seviyelerde meydana gelir. Açık hava türbülansı ise atmosferdeki geniş çaplı hava hareketlerinden kaynaklanır. Genellikle bulutsuz gökyüzünde, görsel uyarı olmaksızın meydana gelen bu türlü bir türbülansa literatürde “Jet Stream” olarak da bilinen jet akımları neden olur. Hızları ortalama 120 ile 240 km/h’e ulaşan bu akımlar, uçağın seyir irtifasında bulunabildiği için hava koşullarında ani değişikliklere neden olabilir. Ayrıca farklı sıcaklık ve basınç özelliklerine sahip hava kitlelerinin karşılaşması da açık hava türbülansına yol açabilir. Uçağın stabilitesini geçici olarak etkileyebilen bu tür türbülans konusunda eğitim alan pilotlar, mümkün olduğunda bu alanlardan kaçınmak için meteorolojik raporlar olan önemli hava olayları kartlarını (significant weather chart) takip ederek önlem alırlar.
Uçaklar Neden Türbülansa Girer?
Aerodinamik disiplinindeki tanımıyla katı bir cisim olarak tanımlanan uçaklar, akışkan madde olan havanın içerisinde ilerlerken doğal olarak hava akımı değişikliklerinden etkilenirler. Bu hava akımı değişiklikleri, uçakların geçtiği rotalarda hava akışında düzensizliklere ve dolayısıyla türbülansa neden olur. Genellikle uçuş güvenliği için bir tehdit oluşturmayan türbülansa karşı yapılacaklar konusunda pilotların eğitimleri vardır. Yine de yolcuların rahatı ve güvenliği için uçuş boyunca emniyet kemerlerinin takılı olması önemlidir.
Uçaklarda Türbülansın Türleri
Uçaklarda karşılaşılan türbülans, termal türbülans ve mekanik türbülans olmak üzere esas temel türe ayrılabilir. Termal türbülans, yer yüzeyinin ısınmasıyla oluşan sıcak hava akımlarının yükselmesi ve soğuk hava ile karşılaşması sonucu meydana gelir. Bu tür türbülanslar açık havalarda ve dağlık alanlarda daha yoğun olarak hissedilir. Mekanik türbülans ise coğrafi engellerin etkisiyle rüzgarın yön değiştirmesi sonucu oluşan türbülanstır. Sıklıkla dağlar, binalar ve diğer büyük yapılardan kaynaklanabilir. Diğer yandan yüksek irtifada bulunan jet akımlarının etkisiyle oluşan türbülans da uçakların sıkça karşılaştığı başka bir türdür. Bu çeşitli türbülans türleri, uçuş esnasında farklı şekillerde deneyimlere yol açar. Pilotlar, farklı türbülans tiplerini tanıdıklarından gerekli manevraları yaparak yolcuların güvenli bir yolculuk geçirmesini sağlarlar.
Türbülansın Güvenlik Riskleri ve Önlemler
Uluslarası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) kurallarına göre atmosferde oluşan türbülans türleri hafif, orta ve şiddetli olmak üzere üç gruba ayrılır. Hafif türbülans, yarattığı etkilere göre uçak yolculuklarında hemen hemen hiç etki yaratmaz. Orta ve şiddetli türbülans ise bir miktar güvenlik riski oluşturabilir. Bu tür durumlarda ise uygun önlemler alındığında söz konusu risk minimal düzeye indirilebilir. Türbülans sırasında oluşabilecek en büyük risk, ani sarsıntılar nedeniyle yolcuların ya da mürettebatın yaralanmasıdır. Bu riski azaltmak için alınan önlemler şu şekilde özetlenebilir:
- Uçuş sırasında türbülans beklendiğinde, genellikle yolculara emniyet kemerlerini takmaları konusunda pilotlar tarafından uyarılar yapılır. Uçuş boyunca emniyet kemerlerinin sürekli takılı olması, ani türbülanslarda yaralanma riskini önemli ölçüde azaltır.
- Uçuş ekipleri, türbülans öncesinde ve sırasında kabin içindeki her şeyin güvenli şekilde yerleştirildiğinden emin olur. Böylece oluşabilecek bir sarsıntı sırasında sabitlenmemiş eşyalar nedeniyle yolcuların zarar görmesinin önüne geçilebilir.
- Türbülansla başa çıkmak için özel eğitim alan pilotlar, türbülansın yoğun olduğu alanlardan kaçınmak için rota ve irtifa değişimleri yapabilirler.
- Çağdaş uçaklar, türbülansı tespit edebilen ve pilotları uyaran gelişmiş uçuş yönetim sistemleriyle donatılmıştır. Bu sistemler pilotların türbülanslı alanlara girmeden önce gerekli önlemleri almasını sağlar.
- Yolcuların türbülans hakkında bilgilendirilmesi ve ne yapmaları gerektiği konusunda yönlendirilmeleri panik ve endişeyi azaltmaya yardımcı olur.
Türbülansla Başa Çıkma Stratejileri
Türbülansla başa çıkma stratejilerinin etkin olarak uygulanması hem yolcuların hem de havayolu şirketlerinin uçuş sırasında karşılaşılabilecek sarsıntılarda etkin şekilde korunmasını sağlar. Bu konudaki ilk aşama, yolcuların türbülans hakkında bilgi sahibi olmaları ve bununla nasıl başa çıkacaklarını bilmelerinin önemidir. Uçuş öncesinde, türbülansın ne olduğunu ve genellikle nasıl deneyime neden olduğunu anlamak var olan yersiz korkuları azaltabilir. Ayrıca heyecanla planladığınız uçaklı kültür turları için çıktığınız uçuşunuz sırasında rahatlama tekniklerini öğrenmek, özellikle endişeli anlarda faydalı olabilir. Derin nefes alma, meditasyon ve dikkati dağıtıcı aktiviteler, bu tür teknikler arasında yer alabilir.
Uçuş ekibinin, türbülans sırasında yolcuları sakinleştirecek ve destekleyecek şekilde eğitilmesi de büyük öneme sahiptir. Ekip üyeleri, yolcuları türbülansın normal bir durum olduğunu ve her şeyin kontrol altında olduğuna ikna edebilmeli, gerekli durumlarda etkin müdahaleler yapabilmelidir. Eğitim, aynı zamanda acil durum prosedürlerini içermeli ve ekip üyelerinin bu prosedürleri hızlı şekilde uygulayabilmesini sağlamalıdır.
Havayolu şirketlerinin de türbülans riskini azaltmak için uçuş planlamasında ve yönetiminde önemli bir rol oynadığı unutulmamalıdır. Genellikle türbülansın yoğun olduğu dönemlerde ve türbülans bölgelerinde uçuş rotalarını dikkatlice planlamak etkili bir çözüm olabilir. Öte yandan uçaklarda yer alan ve türbülansı önceden tespit ederek pilotları uyarabilen teknolojilerin kalite seviyesini artırmak da alınabilecek önlemler arasında yer alabilir.
Uçaklarda yolcu konforunu ve güvenliğini artırmak, türbülans sırasında yaşanabilecek stresi azaltabilir. Konforlu koltuklar, eğlence sistemleri ile diğer olanaklar yolcuların dikkatini dağıtarak türbülansın etkilerini hafifletebilir. Benzer şekilde uçaklarda bulunan sağlık ve güvenlik önlemleri, olası yaralanmalara karşı ilk yardım sağlama kapasitesini artırır.
Uçuş Öncesi ve Sırasında Türbülansla İlgili Bilinmesi Gerekenler
Uçuşa hazırlanırken türbülansla ilgili bilinçli olmanız, olası etkileri azaltma konusunda öncelikli hedef olmalıdır. Bu konuda öncelikle türbülansın ne olduğunu ve genellikle nasıl deneyimlere neden olduğunu anlamak korkularınızı azaltabilir. Çoğu durumda türbülans güvenlik açısından ciddi bir risk oluşturmasa da rahatsız edici olabilir. Uçuş öncesinde hava durumu raporlarını kontrol etmek, türbülansın muhtemel olup olmadığı hakkında fikir verebilir. Bu noktada havayolu şirketleri de uçuş öncesi bilgilendirme sürecinde türbülans riski yüksek rotalar ile yaklaşık zamanları hakkında bilgi verebilir. Bu bilgiler özellikle türbülans konusunda endişeli olan yolcular için faydalı olacaktır.
Uçuş sırasında, türbülansla karşılaşılması durumunda yapılması gerekenler konusunda bilgi sahibi olmak önemlidir. Uçuş ekibi türbülans öncesinde ve sırasında yolcuları bilgilendirerek emniyet kemerlerinin takılması gerektiğini hatırlatabilir. Emniyet kemerinin sürekli takılı tutulması, ani sarsıntılarda meydana gelebilecek yaralanmaları önlemenin en iyi yoludur. Ayrıca uçuş sırasında rahat kıyafetler giymek ve uçuş boyunca bol su içmek, rahat bir uçuş deneyimi için yardımcı olabilir. Eğer yolculuk sırasında türbülans nedeniyle endişe duyuyorsanız, mürettebatla konuşarak onların rehberliğini takip edebilirsiniz. Böylece endişelerinizi bir nebze hafifletebilirsiniz.